“BIM ile tesis yönetimi, konvansiyonel sisteme göre kat be kat avantajlıdır. Devreye almada kontrol vb prosedürlerin BIM’in yarattığı imkanlar dahilinde olabilecek en verimli şekilde halledilmesi mümkün olmaktadır. Her safhada her aktör için tam bir şeffaflık ve netlik olması en önemli avantajlarındandır.”
BIM (Yapı Bilgi Modellemesi) kullanımı sektörde her geçen gün yaygınlaşıyor. BIM hizmetleri ile yapı sektörünün verimliliği sizce de artmakta mı?
EA [Kerem İlhami Buğdaycıoğlu (EA BIM Danışmanı, Y. Mimar, Global BIM Manager)]: Bu ve diğer sorular kapsamında ilk önce BIM’in ne olduğunu hatırlatmak faydalı olacaktır. BIM Dictionary’nin toparlaması ile; “Yapı Bilgi Modellemesi (BIM), birden fazla paydaşın sanal ortamda bir tesisi işbirliği içinde tasarlamasına, inşa etmesine ve işletmesine olanak tanıyan bir dizi teknoloji, süreç ve politikalar bütünüdür. ISO 19650’ye göre BIM, “kararlar için güvenilir bir temel oluşturmak üzere tasarım, inşaat ve işletim süreçlerini kolaylaştırmak için yerleşik bir (yapısal) varlığın paylaşılan dijital temsilinin kullanılması” anlamına gelir [ISO 19650-1 (3.3.14)]. BIM, yıllar içinde büyük ölçüde gelişmiştir, gelişmeye devam etmektedir ve artık inşaat sektörü genelinde ve tüm yapılı çevre için ‘dijital inovasyonun ifadesi’”dir.
BIM’in esas açılımı “Building Information Modeling” (Yapı Bilgi Modellemesi) olsa da “Better Information Management” (Bilginin daha iyi yönetimi) ve Building Information Management (Yapı Bilgi Yönetimi) açılımlarını da kapsamaktadır. BIM ortadaki “I” Information/Bilgi olmadan anlamsızlaşmaktadır. BIM’in getirdiği en önemli yarar tüm süreç içerisinde tüm paydaşların bilgiye tam bir işbirlikçi yaklaşımla doğru zamanda, en hızlı ve doğru şekilde ulaşmasına, bilgiyi üretmesine, paylaşmasına ve bu bilginin en doğru şekilde kullanılmasına yaptığı büyük katkıdır. Dahası, bu bilginin (malumatın) kullanımı ile oluşan tecrübeler bütünü başka yapılar için de kullanılmak üzere uygulanabilir bilgiyi (knowledge) oluşturur. Bilginin sürekliliği sağlanılarak öğrenme gerçekleşir.
Bilginin en doğru ve hızlı şekilde kullanımı da doğrudan verimliliği artırmada en önemli faktördür. BIM’in ana amacı ilk yatırım kararından, inşaatına, devreye alınmasından, (belki 50 senelik) işletmesine ve hatta yıkımına kadar olan tüm yaşam döngüsünün her safhasında yapının sürdürülebilirliğini ve tüm ilgili işleyişlerdeki verimliliğini artırmaktır. 19 yy’ın sonunda elde çizilen projeleri kopyalama ile ilgili yöntemlerin keşfedilmesi ile sektörün yaşadığı gelişme, cad üzerine kurulan sistemlerle bir başka seviyeye geçmiş, zamanla tüm sektör “cad” üzerine kurulu bu işleyişe dahil olmuştur. Fakat BIM’in yarattığı sıçrama ve potansiyel gelişmeler bu aşamaların yanında ölçülemeyecek kadar büyüktür. Yakında tüm sektör BIM süreç ve yöntemleri üzerine kurulu işleyişe mutlaka dahil olacaktır.
Proje planlama, zaman ve maliyet açısından ne tür faydaları bulunuyor?
EA: BIM için rahatlıkla faydaları saymakla bitmez diyebiliriz. BIM yapının tüm yaşam döngüsünün en başından itibaren en iyi şekilde kurgulanmasını ve yönetilmesini sağlar. İlk adımdan itibaren yapının varlık bilgi gereksinimlerini dikkate alma şartını kurgunun ana strüktürüne oturtur. Tam olarak uygulanması halinde, yapıyı işletenin gereksinimlerinin tam olarak karşılandığı bir yapısal varlık elde edilmesini sağlar.
BIM İşveren’e IPD “entegre proje teslimi” sisteminde ortak çalışabilirlik, yapısal varlığın kalite ve performansının artışının sağlanabilmesi imkanlarını sunmaktadır. İşveren’in bu işleyişte hep ana paydaşlardan biri, sahibi, atamaları tam kontrol ile yapan, işin içinde (ya da bunun için bir yönetim firması ile anlaşabilir) olan isteklerini en verimli şekilde iletebilme imkanı bulan, proje ile ilgili bilgiye istediği anda ulaşabildiği için geri dönüşü çok pahalıya patlayacak durumların önüne geçebilen, gecikmeye yol açmayacak şekilde önlemini alma kapasitesi kazanan, fizibilite, konsept ve diğer aşamalarda tam entegre bir aktör olması en önemli faydalardandır.
BIM ile yapının tüm paydaşları (sözleşmeye –atamaya (ref. ISO 19650 appointment)- göre tabii) disiplinler, proje yönetimi, işveren, müteahhit, danışmanlar vb., onaylayan kurumlar (Belediye vb.) bilgi modeli ile en işbirlikçi şekilde senkronize çalışabilmekte, her aşamada tüm kararlar en verimli şekilde alınabilmekte, yatırım kararından yıkıma kadar tüm süreç kontrollü ve en verimli şekilde ilerlemektedir.
BIM Tasarım aşamasında, hassas ve uyumlu bilgilerin oluşturulması, otomatik düzeltmeler ile proje performansının artması, diğer disiplinler ile ilk aşamadan beri doğru şekilde ortak çalışma imkanı bulunabilmesi, sorunların/hataların çok önceden oluşmadan tespiti, her aşamada maliyet analizini yapma imkanının kurgulanabilmesi gibi faydalar sağlamaktadır.
İnşaat ve üretim safhaları için sağladığı yararlar ise tasarım değişikliklerine en hızlı şekilde tepki verebilme, tasarım paketinde oluşmuş veya oluşma potansiyeli olan hataların uygulanmadan önce fark edilmesini sağlama, tasarım ve inşaat safhalarının planlama ve tedarik zinciri ile senkronizasyonunun sağlanabilmesi ve prefabrikasyon imalatta kullanılabilecek bir model imkanının sağlanabilmesi gibi sıralanabilmektedir.
BIM ile tesis yönetimi, konvansiyonel sisteme göre göre kat be kat avantajlıdır. Devreye almada kontrol vb prosedürlerin BIM’in yarattığı imkanlar dahilinde olabilecek en verimli şekilde halledilmesi mümkün olmaktadır.
Her safhada her aktör için tam bir şeffaflık ve netlik olması en önemli avantajlarındandır.
BIM her aşamada enerji verimliliğine ve çevresel, ekonomik sürdürülebilirliğe katkı sağlar.
Maliyetin çeşitli uzman yazılımların yardımıyla her aşamada denetlenmesi ve kontrolü mümkün olmaktadır. Planlama da yine çeşitli uzman araçlar ile her aşamada verimli ve kontrollü şekilde yapılabilmektedir.
BIM ile büyük miktarda zaman kazanılması, önüne geçilen hatalı imalatlar ve hız-doğruluk eksenindeki kazanımlar sebebiyle maliyetin büyük miktarlarda düşürülmesi mümkün olmaktadır.
BIM üzerinde ne zamadan beri yer alıyorsunuz? İş ortaklarınıza ve müşterilerinize bu platformdan ne tür hizmetler sunuyorsunuz?
Kendi adıma BIM’e adaptasyon sürecim 4 sene önce başladı, ondan öncesinde çeşitli fonksiyonlardaki yapılar ve çeşitli ölçekler için yaklaşık 21 senelik bir konvansiyonel (her aşama için) proje ve şantiye tecrübem vardı. Bu mesleki tecrübe ile birlikte BIM’e geçiş için uluslararası bir master programına dahil olup en hızlı ilerlemeyi gerçekleştirdiğime inanıyorum. Bu uluslarası programda Dünyanın nerelere gittiğini daha iyi anlıyorsunuz ve daha önceki birçok sorunlu projenin BIM süreç ve metodoljileri ile yapılsaydı nasıl daha sorunsuz ilerleyeceğine yönelik karşılaştırmalar yapabiliyorsunuz. Yine tecrübeli ve bazıları BIM süreçlerinde çok daha uzun yıllar yer almış, uluslarası sertifikalı Mimar ve Mekanik Müh. BIM profesyonellerinin olduğu, BIM ile ilgili çeşitli hizmetleri verebilen bir organizasyon oluşturduk. EA’da uzun yıllar Proje Müdürü olarak birçok projeyi yürüten bir kişi olarak EA’nın BIM’e adaptasyonunda yardımcı olabilmek mutluluk verici.
EA, 35 senelik milyonlarca metrekarelik işin getirdiği müthiş tecrübesi ile çok iyi bir ivme yakaladığı BIM’e adaptasyon çalışmaları neticesinde gittikçe artan bir BIM kapasitesine ulaşmaktadır. BIM süreç ve metodolojilerinin olduğu projelerin sayısının artmasını ümit ediyoruz. Sunulan hizmetler olarak projenin ilk adımından uygulama projeleri safhalarının sonuna kadar giden tüm disiplinlerin koordinasyonu ile beraber “BIM Project Delivery” “BIM ile Proje Teslimi” (“teslim safhasına/delivery phase”e yönelik) ana hizmet olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tesis Yönetimi konuları ile ilgili de hizmet verebilmek için çalışmalar planlanmaktadır. 3 boyutlu koordinasyon, clash detection (çakışma tespiti) gibi temel kullanımları dışında 4D ve 5D boyutları altında yer alan bazı BIM kullanımlarına da (işin çerçevesine göre) destek verilebilmektedir. 4D ve 5D boyutları ile ilgili olarak geliştirmeler devam etmektedir.
Çok fazla sayıda kullanıcının olduğu bu ortamda karşılaştığınız herhangi bir sorun oluyor mu?
EA: Sorun olmaması için önlemin alınması, iş akışlarının uygun kurgulanması gerekiyor. Bahsettiğiniz “ortam” kavramını değerlendirirken BIM’in ana ögelerinden biri olan CDE “Ortak Veri Ortamı”na ve iş akışlarına değinmek uygun olacaktır. Ortak veri ortamı (bağlı iş akışları ile) her bir “Bilgi Seti”ni toplamak, yönetmek ve yaymak için herhangi bir proje veya yapısal varlık için mutabık kalınan bilgi kaynağıdır”. Ortak veri ortamı tek bir güvenli bilgi kaynağı yaratarak işbirliği içinde bilgiye ulaşma, paylaşma, bilgiyi koordine etme ve yönetme işlevleri için harcanan kaynakları azaltır. Aynı zamanda uzaktan çalışma ortamı oluşturur. Yanlış altlık üzerinden çalışmak vb. gibi konvansiyonel sistemde çokça karşılaşılan olumsuz durumları bertaraf eder, herkesin güncel ve onaylanmış bilgiye erişimini sağlar.
CDE çok çeşitli platformlarda, çeşitli şekillerde oluşturulabilir. Her çözüm, bilgilerin dikkatli bir şekilde planlanmasını, paylaşılmasını, depolanmasını, yönetilmesini ve alınmasını ve zamanında, doğru, eksiksiz ve tutarlı olmasını sağlayan birden fazla ve farklı iş akışına sahip olabilir.Tüm paydaşlar kendilerine sözleşme ile verilen yetkiler doğrultusunda bu ortamda bilgiyi tüm aktörler ile paylaşırlar, gelen bilgiyi kullanırlar. Ortak federe model burada oluşturulur ve tüm paydaşlar tarafından değerlendirilir. Yapının tüm yaşam döngüsündeki bilgisi burada yönetilir.
Sayıdan bağımsız olarak belli kuralları baştan koyarak sorun olmayacak şekilde bu ortamın yönetimi projeye atanan BIM Manager/BIM Yöneticisi tarafından yapılabilmektedir. BIM’de sistem baştan standartlara uygun olarak kurgulandığında çok sayıda kullanıcının olması probleme yol açmamaktadır. Bu çok sayıda kullanıcı konvansiyonel sistemde olduğunda ise durum herkesin tecrübe etmiş olduğu gibi kaotik olabilmektedir.
Çeşitli CDE platformlarına (ki aslında piyasadaki çoğu bulut tabanlı ortak çalışma platformları tam olarak CDE sayılmasa da) adapte olabilen bir esneklik ile kendi özel çözümlerimizi de üretebilmekteyiz.
Paydaşlarla ortak bir dil kullanımı işleyiş için çok önemli olsa gerek. Bu süreçte rehberlik noktasında bir çözüm ortağınız bulunuyor mu? Ne tür eğitim ve/ ve ya teknik destek alıyorsunuz?
EA: Küresel BIM Yöneticisi sertifikasyonuna sahip 25 sene tecrübeli bir Yüksek Mimar ve şimdi ise yine EA’in çözüm paydaşlarından biri olarak eğitim ve teknik destek konusunda geniş kapsamda hizmeti çok çeşitli yazılım platformları ve BIM kullanımları için verebiliyoruz.
Şu anda eğitim sürecinde belli bir aşamaya gelmek üzereyiz. Bir yandan da, en önemli konulardan biri olarak BIM süreçlerinde uluslarası standartlara (ISO 19650 vb.) ve uygulanabilirliği kanıtlanmış BIM rehberlerine uygun EA BIM Rehberi (EA BIM Stil Kitabı) hazırlama projemiz var. Bu konu hakkında da çalışmalar devam ediyor. EA BIM Rehberi’nin sırf mimari disipline yönelik değil koordinasyonumuzda olan diğer tüm disiplinleri de katacak şekilde bitirilmesi hedeflenmektedir.
BIM kullanımının faydaları aslında uzun vadede daha net bir şekilde görülecek. Bu minvalde, sektör verimliliğinde nasıl bir ilerleme öngörüyorsunuz?
EA: Uluslarası düzeyde çeşitli ülkeler, bizim daha yeni yeni aşina olduğumuz aşamaları çoktan geçmiş durumdalar. O ülkeler artık BIM’in adapte edilmesinin faydalarının tartışılmasını geçmiş; bariz faydalarını, ekonomiye, sürdürülebilirliğe katkılarını anlamış, ülke politikası haline getirmiş, gerekli yasal adımları atmış ve şimdi daha nasıl geliştirebiliriz sorusuna cevap aradıkları bir sürece girmişlerdir. Bazı ülkeler büyüklüğüne bakılmaksızın tüm projelerin bazı ülkeler de belli büyüklükteki projelerin BIM ile gerçekleştirilmesini şart koşmuşlardır.
Bu ülkelerin tecrübeleri ve mevcut durumları incelendiğinde o ülkenin AECO (Mimarlık , Mühendislik, İnşaat ve İşletme) sektöründeki değişime bakarak artık verimli olup olmayacağını tartışmak yerine nasıl hızlı adapte edebilirizi değerlendirmek daha uygun olacaktır kanaatindeyim.
Son olarak eklemek istedikleriniz?
EA: Ülke genelinde bazı büyük boyutlu işler (metro, hastane, havalimanı) dışında projelerin BIM ile yapılması tamamen İşveren’in (eğer biraz farkında ise) isteği ve kabulü ile gerçekleşebilmektedir. Çoğunlukla da BIM işleyişi tam olarak oturmadığından BIM sayılamayacak hibrid bir takım işleyişler ile gelişen süreçler görülmektedir. Bu sebeple tam olarak BIM süreçlerine dahil olabilmek, bazı istisnalar dışında, ancak yurt dışı ile ilişkili işlerde mümkün olabilmektedir.
Türkiye’nin BIM’e adaptasyonunun tüm ülke olarak tüm paydaşlarının içinde olduğu bir kabul ile gerçekleşmesini umuyorum. Bunun için bazı çalışmalar devam etmektedir. Ülke genelinde tüm aktörlere yansıyan bir BIM farkındalığının oluşturulması çalışması ile eş zamanlı olarak ülke dokümanlarının ve yasal altyapının tamamlanması gerekmektedir. Bu aşamanın geçilmesi ile birlikte arzu edilen ivmenin çok çabuk sağlanarak zaten yapı sektöründe çok tecrübeli olan Türkiye’nin çok iyi noktalara gelebilme potansiyeli olduğu görülmektedir.
